Giáo dục khai phóng là gì?
Giáo dục khai phóng (GDKP) là một mô hình giáo dục độc đáo có ảnh hưởng rộng rãi tại các trường đại học Hoa Kỳ, Châu Âu và Châu Á. Ở Việt Nam, khái niệm “giáo dục khai phóng” đã xuất hiện trong khẩu hiệu và triết lý giáo dục của một số trường đại học ở cả miền Bắc và miền Nam.
Triết lý giáo dục khai phóng tập trung vào con người như trung tâm của quá trình đào tạo, hướng đến việc phát triển sự sáng tạo, giải phóng tư duy và năng lực trí tuệ của mỗi cá nhân. GDKP không chỉ tập trung vào việc truyền đạt kiến thức mà còn khuyến khích khám phá những kiến thức mới, khám phá bản thân và phát huy tối đa tiềm năng cá nhân.
Mô hình giáo dục này thiết kế để khuyến khích sinh viên tăng cường mong muốn và khả năng học hỏi, rèn kỹ năng suy nghĩ logic và giao tiếp, và trở thành những công dân có trách nhiệm với xã hội. Đặc trưng của GDKP là đào tạo một cách linh hoạt, bao gồm cả chiều rộng và chiều sâu của các môn học, khuyến khích sự kết hợp giữa các ngành học và tạo điều kiện lựa chọn rộng hơn cho sinh viên.
Ngoài ra, kiến thức trong GDKP không chỉ bó buộc trong một ngành hay lĩnh vực cụ thể như khoa học tự nhiên, toán học, hoá học, sinh học. Sinh viên cũng được tiếp cận với các ngành nghệ thuật, nhân văn và khoa học xã hội. Mô hình này cho phép sinh viên khám phá và nghiên cứu nhiều lĩnh vực khác nhau bên cạnh chuyên ngành mà họ đang theo học. Ví dụ, một sinh viên chuyên ngành công nghệ thông tin vẫn có thể tham gia các khóa học về nghệ thuật, sân khấu, họa sĩ, điện ảnh và nhiều hơn nữa.
Sinh viên sẽ học đồng thời nhiều kiến thức trong các lĩnh vực khác nhau cùng với chuyên ngành của mình. Mục đích của điều này là giúp các sinh viên tiếp cận nhiều kiến thức khác nhau để tự khám phá và phát triển những năng lực đặc biệt và đam mê cá nhân, từ đó đưa ra lựa chọn phù hợp nhất cho tương lai và công việc của mình.
Tại sao nên chọn giáo dục khai phóng?
Những người thành công như Steve Jobs (học thư pháp) hay Mark Zuckerberg – ông chủ Facebook (học tâm lý) đều từng tham gia các khóa học về giáo dục khai phóng tại Mỹ.
Trong GDKP, học viên không chỉ học kiến thức mà còn được hướng dẫn “cách học, cách nghĩ và cách sống”. Thầy giáo không chỉ đơn thuần là người dạy mà còn trở thành người hướng dẫn và người cố vấn. Ví dụ, thay vì giáo viên chỉ đơn giản dạy cách giải bài toán và nói “khi gặp dạng tương tự, bạn hãy sử dụng đạo hàm hoặc khai căn để tìm kết quả”, phương pháp mới sẽ hướng dẫn tại sao chúng ta cần sử dụng đạo hàm hoặc khai căn, và cá nhân sẽ tự lựa chọn phương pháp phù hợp để đạt được kết quả. Với lịch sử tiến hóa của Darwin hoặc bảng tuần hoàn các nguyên tố hoá học, không chỉ cần chấp nhận mà còn phải có lập luận rõ ràng vì sao ta nghĩ như vậy.
Trong các môn xã hội, ví dụ, thay vì giáo viên chỉ giảng dạy lịch sử phong kiến Nhật Bản, sinh viên sẽ tự chia nhóm, tự tìm kiếm tài liệu, tạo các thời kỳ, tên các vị vua, và các hình ảnh liên quan,… sau đó thuyết trình cho cả lớp. Các nhóm khác trong lớp sẽ nghiên cứu lịch sử của các quốc gia khác để thuyết trình. Ngay cả trong môn ngoại ngữ, thay vì giáo viên chỉ nói “Ngữ pháp về thì hiện tại tiếp diễn”, sinh viên sẽ tự nghiên cứu, đưa ra ví dụ, đặt câu hỏi và tự giải các bài tập,… chỉ khi nào gặp khó khăn hoặc không hiểu mới hỏi giáo viên. Sinh viên cũng cùng giáo viên xem phim và phân tích các câu thoại của nhân vật trong phim, nhờ vậy, dù là trong môn ngoại ngữ, sinh viên sẽ nói một cách tự nhiên và thực tế. Trong môn giáo dục công dân, giáo viên sẽ đặt câu hỏi như “Bạn đến trái đất này để làm gì? Bạn nghĩ mình sẽ sống bao lâu trên hành tinh này, và trước khi ra đi, thành tựu nào làm bạn hài lòng nhất, và bạn sẽ xác định lộ trình như thế nào để đạt được thành tựu đó…”. Môn học này yêu cầu mỗi người phải suy nghĩ về chính mình, về cuộc sống, và tự tạo ý thức cho bản thân.
Với những người có tài năng nhưng còn nhút nhát và thụ động, GDKP sẽ giúp họ phát triển mạnh mẽ và đóng góp nhiều thành tựu cho cuộc sống, góp phần xây dựng các công trình khoa học hữu ích cho nhân loại. Dù bạn đang làm gì, đừng để cơ hội trôi qua chỉ vì bạn chưa chuẩn bị đủ để đưa ra lựa chọn sáng suốt. Nhưng hãy nhớ rằng, một khóa học sau trung học có thể đòi hỏi sự đầu tư về thời gian và năng lượng. Vì vậy, hãy tránh lãng phí tiền bạc và thời gian để làm những điều mà bạn không thực sự muốn. Hãy cố gắng học tập và rèn luyện để xứng đáng với công sức mà bạn bỏ ra.
Bạn có thể tham khảo thêm cuốn sách “Biện hộ cho một nền giáo dục khai phóng” của tác giả Fareed Zakaria.
