1. Khái niệm
Adenosine deaminase (ADA) là một protein được tổng hợp bởi các tế bào trong cơ thể và liên quan đến việc kích hoạt tế bào lympho, một loại tế bào bạch cầu đóng vai trò quan trọng trong hệ thống miễn dịch phản ứng với nhiễm trùng. Khi hệ thống miễn dịch được kích hoạt, chẳng hạn như khi nhiễm trùng Mycobacterium tuberculosis – vi khuẩn gây bệnh lao, ADA có thể được tạo ra tăng lên ở những vùng mà vi khuẩn này có mặt. Xét nghiệm ADA đo lượng adenosine deaminase trong dịch màng phổi để chẩn đoán bệnh lao màng phổi.
Màng phổi, còn được gọi là màng phổi, bao phủ khu vực ngực và bên ngoài của mỗi phổi. Một ít dịch màng phổi được sản xuất liên tục để làm dịu quá trình chuyển động của phổi, ngăn chặn ma sát giữa các màng và giữa màng và các màng khác trong quá trình hít thở. Một số tình trạng và bệnh tật, bao gồm nhiễm trùng, có thể gây viêm màng phổi (pleuritis) và gây tích tụ dịch màng phổi.
Bệnh lao có thể xâm nhập vào phổi và màng phổi, gây ra các triệu chứng như đau ngực, ho mãn tính và khó thở. Những triệu chứng này cũng có thể xuất hiện ở một số tình trạng khác, vì vậy việc xác định nguyên nhân càng sớm càng tốt để đưa ra điều trị phù hợp. Phát hiện Mycobacterium trong dịch màng phổi có thể khó khăn vì số lượng vi khuẩn có thể rất ít trong một lượng dịch lớn. Mặc dù xét nghiệm ADA không đặc hiệu và không thay thế cho việc cấy phân lập để chẩn đoán lao, nó có thể cho kết quả dương tính, ngay cả khi số lượng vi khuẩn rất thấp và có thể được sử dụng như một xét nghiệm hỗ trợ để xác định xem bệnh lao có thể là nguyên nhân gây ra các triệu chứng của một người.
2. Xét nghiệm được sử dụng như thế nào?
Xét nghiệm Adenosine deaminase (ADA) không phải là xét nghiệm chẩn đoán độc lập, nhưng nó có thể được sử dụng kết hợp với các xét nghiệm khác như phân tích dịch màng phổi, soi trực tiếp trực khuẩn kháng axit (AFB), cấy phân lập và xét nghiệm sinh học phân tử lao để giúp xác định xem một người có bị nhiễm vi khuẩn lao (tuberculosis hoặc TB) ở màng phổi (pleurae) hay không.
Cấy phân lập được coi là phương pháp “tiêu chuẩn vàng” để chẩn đoán bệnh lao và hướng dẫn điều trị, nhưng mất thời gian từ vài ngày đến vài tuần để hoàn thành. Xét nghiệm sinh học phân tử và xét nghiệm phết AFB là những xét nghiệm nhanh, nhưng đòi hỏi có đủ lượng vi sinh vật trong chất lỏng để phát hiện. Hiện diện của dịch màng phổi là một yếu tố quan trọng để phát hiện M. tuberculosis vì số lượng vi khuẩn có thể rất thấp trong một lượng dịch lớn. Mặc dù xét nghiệm ADA không đặc hiệu, nhưng nó là một xét nghiệm nhanh chóng và có thể cho kết quả dương tính, ngay cả khi chỉ có một số vi khuẩn hiện diện. Kết quả ADA có thể được sử dụng để hướng dẫn điều trị cho đến khi nhận được kết quả từ cấy phân lập.
3. Khi nào xét nghiệm được chỉ định?
Xét nghiệm ADA có thể được chỉ định khi một người có tích tụ dịch trong màng phổi và các triệu chứng cho thấy có nhiễm M. tuberculosis. Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh lao (TB) ảnh hưởng đến phổi có thể bao gồm:
- Ho mãn tính, đôi khi có đờm có máu
- Sốt và cảm lạnh
- Đổ mồ hôi về đêm
- Giảm cân không rõ nguyên nhân
- Trạng thái yếu đuối
- Đau ngực
Xét nghiệm này có thể được chỉ định như một trong số các xét nghiệm nhằm loại trừ hoặc xác định xem bệnh lao có phải là nguyên nhân gây ra các triệu chứng của người đó, đặc biệt nếu người đó thuộc nhóm có nguy cơ cao, ví dụ:
- Có tiếp xúc gần với người mắc bệnh lao đang lây nhiễm
- Nhập cư từ các vùng có tỷ lệ mắc bệnh lao cao trên thế giới
- Trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt là có kết quả xét nghiệm tầm soát dương tính với TB
- Làm việc trong môi trường tiếp xúc với nhóm có nguy cơ lây nhiễm cao, như người nghiện ma túy vô gia cư, nhóm tù nhân hoặc cư dân nhà dưỡng lão
- Có hệ miễn dịch yếu như:
- Người mắc HIV/AIDS
- Người mắc các bệnh mãn tính, bao gồm tiểu đường và bệnh thận
- Người đã được cấy ghép nội tạng hoặc đang sử dụng các loại thuốc ức chế miễn dịch
- Phụ nữ mang thai
- Người cao tuổi
Xét nghiệm cũng có thể được chỉ định khi bác sĩ muốn xác định xem một người có khả năng nhiễm bệnh lao trước các kết quả xét nghiệm khác, để bắt đầu điều trị.
4. Kết quả xét nghiệm có ý nghĩa gì?
Nếu adenosine deaminase (ADA) tăng rõ rệt trong dịch màng phổi ở người có triệu chứng của bệnh lao, có khả năng người đó mắc bệnh lao trong màng phổi, đặc biệt là khi số lượng bệnh lao trong khu vực sống của người đó cao.
Tuy nhiên, khi tỷ lệ mắc bệnh lao thấp trong một khu vực, người đó có thể mắc bệnh lao hoặc có kết quả ADA tăng lên do một nguyên nhân khác, như ung thư (đặc biệt u lympho), tắc nghẽn phổi, sarcoidosis hoặc lupus ban đỏ hệ thống. Các chẩn đoán khác cần được xem xét nếu kết quả ADA chỉ tăng nhẹ hoặc ở mức tương đối cao.
Nếu người có mức ADA thấp, người đó không mắc bệnh lao trong màng phổi. Tuy nhiên, điều này không loại trừ khả năng có nhiễm trùng ở các bộ phận khác trong cơ thể. Nếu ADA tăng rõ rệt trong chất lỏng từ một phần khác của cơ thể (như dịch phúc mạc hoặc CSF – dịch não tủy), có khả năng bệnh lao hiện diện trong vùng đó.
Xét nghiệm ADA dương tính không thể xác định liệu M. tuberculosis là nguyên nhân gây ra triệu chứng của người và không được sử dụng để xác định xem người có kháng thuốc lao hay không.
Bài viết này được cung cấp bởi Bệnh viện Nguyễn Tri Phương – Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh.
