1. Khái niệm về xét nghiệm PSA (Prostate-Specific Antigen)
Tuyến tiền liệt là tuyến có nhiệm vụ tạo ra tinh dịch để nuôi dưỡng và vận chuyển tinh trùng. PSA là một loại protein có mặt trong tuyến tiền liệt, tinh dịch và một ít trong máu. PSA được coi là một kháng nguyên đặc hiệu cho tuyến tiền liệt.
Xét nghiệm PSA giúp phát hiện nồng độ PSA tăng ngay cả khi chỉ tăng một chút. Mức PSA thường cao ở nam giới mắc ung thư tuyến tiền liệt và việc tăng theo thời gian cũng có thể là một dấu hiệu của ung thư tuyến tiền liệt. Một số tình trạng khác cũng có thể làm tăng mức PSA như viêm tuyến tiền liệt hoặc tăng sản lành tính tuyến tiền liệt.
2. Ưu điểm của xét nghiệm chất chỉ điểm khối u PSA
Ung thư tuyến tiền liệt là một trong những loại ung thư phổ biến nhất ở nam giới, với hơn 1,4 triệu ca mắc mới trong năm 2020. Số ca tử vong vì ung thư tuyến tiền liệt tại Việt Nam cũng đã tăng lên hơn 2.600 ca chỉ trong năm đó.
Mặc dù ung thư tuyến tiền liệt có triển vọng điều trị tốt, tỷ lệ sống sót sau 5 năm là hơn 95%, nhưng có nhiều bệnh nhân chỉ được phát hiện khi ung thư đã ở giai đoạn muộn.
Việc xét nghiệm PSA định kỳ ở những người có nguy cơ là rất quan trọng để nâng cao khả năng điều trị và kéo dài tuổi thọ cho nam giới. PSA là một chất chỉ điểm ung thư tuyến tiền liệt rất hiệu quả để sàng lọc và phát hiện ung thư tuyến tiền liệt ở giai đoạn sớm. Chất chỉ điểm khối u PSA cũng có giá trị trong chẩn đoán, đánh giá nguy cơ tiến triển ung thư, đánh giá kết quả điều trị và theo dõi tái phát và di căn của ung thư.
Để tăng cường độ nhạy và độ chính xác của PSA, còn có các xét nghiệm chuyên sâu như đo vận tốc PSA, tỷ trọng PSA, tỷ lệ PSA tự do, PSA theo tuổi. Đặc biệt, tỉ lệ fPSA/tPSA (PSA tự do/PSA toàn phần) được sử dụng rộng rãi để phân biệt ung thư một cách hiệu quả.
3. Thực hiện xét nghiệm PSA như thế nào?
Một số loại thuốc như statin, thiazide, finasteride và dutasteride có thể làm giảm mức PSA. Vì vậy, bạn nên thông báo với bác sĩ về các loại thuốc đang sử dụng trước khi thực hiện xét nghiệm này.
Mức PSA có thể tăng giả do một số hoạt động như đạp xe, cưỡi ngựa, vận động mạnh, quan hệ tình dục gần đây. Do đó, bạn nên tránh những hoạt động này ít nhất 48 giờ trước khi xét nghiệm PSA.
Xét nghiệm PSA được thực hiện bằng cách lấy mẫu máu từ tĩnh mạch cánh tay hoặc bàn tay, sau đó mẫu máu được gửi đến phòng thí nghiệm để xét nghiệm và phân tích.
Nên thực hiện xét nghiệm PSA ở cơ sở y tế uy tín để đảm bảo an toàn và chính xác. Thông thường, sau khi lấy máu, bạn có thể cảm thấy đau nhói hoặc chảy một ít máu. Tuy hiếm, nhưng cũng có một số rủi ro như ngất xỉu, chảy máu nhiều, chóng mặt hoặc nhiễm trùng tại vị trí lấy máu. Do đôi khi tĩnh mạch của mỗi người có độ sâu khác nhau, nhân viên y tế có thể thử lấy máu ở nhiều vị trí khác nhau.
4. Ai cần thực hiện xét nghiệm PSA?
Ung thư tuyến tiền liệt không có dấu hiệu rõ ràng ở giai đoạn sớm và dễ bị nhầm lẫn với bệnh u phì đại lành tính tuyến tiền liệt. Thường chỉ khi ung thư đã ở giai đoạn muộn mới có các triệu chứng như tiểu khó, tiểu ngắt quãng, tiểu ra máu. Do đó, các nam giới có nguy cơ nên thực hiện xét nghiệm PSA định kỳ để phát hiện ung thư tuyến tiền liệt kịp thời. Các đối tượng cần thực hiện xét nghiệm PSA bao gồm:
- Nam giới trên 50 tuổi.
- Nam giới trên 45 tuổi có tiền sử gia đình (bố hoặc anh em trai) bị ung thư tuyến tiền liệt.
Ngoài ra, xét nghiệm PSA cũng được thực hiện khi phát hiện bất thường tuyến tiền liệt, trước, trong và sau quá trình điều trị ung thư tuyến tiền liệt.
5. Ý nghĩa của kết quả xét nghiệm PSA
Trị số PSA ở người khỏe mạnh thường dưới 4ng/ml.
Gần như 100% bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt có mức PSA tăng, và khoảng 70% có mức PSA cao hơn 10ng/ml. Mức PSA càng cao, khả năng tồn tại ung thư tuyến tiền liệt càng lớn. Tuy nhiên, chỉ việc xét nghiệm PSA tăng chưa đủ để khẳng định ung thư tuyến tiền liệt ngay, vì PSA cũng tăng trong một số trường hợp như viêm tuyến tiền liệt, tăng sản tuyến tiền liệt lành tính (BPH), phì đại tuyến tiền liệt, nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI), gần đây phẫu thuật tuyến tiền liệt, sinh thiết tuyến tiền liệt trong 6 tuần gần đây, đặt ống thông dẫn lưu bàng quang.
Ngoài ra, cũng có một số người khỏe mạnh có mức PSA tăng và một số người mắc ung thư tuyến tiền liệt nhưng PSA bình thường. Đó là lý do tại sao khi mức PSA tăng cao, bạn cần thực hiện các xét nghiệm bổ sung để tìm nguyên nhân.
Ở bệnh nhân được chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt, mức PSA có thể được sử dụng để đánh giá giai đoạn ung thư. Mức PSA dưới 10ng/ml thường là giai đoạn đầu, khối u chiếm không quá ½ của một thùy và ít có khả năng lây lan hoặc phát triển trong vài năm. Mức PSA trên 20ng/ml thường là giai đoạn tiến triển, khối u có khả năng phát triển hoặc lây lan trong vòng vài năm.
Trong quá trình điều trị, mức PSA trong máu giảm là dấu hiệu tốt cho thấy ung thư đáp ứng điều trị tốt, trong khi mức PSA tăng gợi ý điều trị không hiệu quả hoặc ung thư di căn. Ở bệnh nhân được theo dõi sau điều trị, mức PSA tăng gợi ý tái phát ung thư.
Tổng quát, xét nghiệm PSA có giá trị trong việc sàng lọc, chẩn đoán, đánh giá kết quả điều trị, theo dõi tái phát và di căn ung thư tuyến tiền liệt. Nam giới có yếu tố nguy cơ nên thực hiện xét nghiệm này định kỳ để đánh giá mức PSA theo thời gian và từ đó phát hiện sớm ung thư tuyến tiền liệt.
Tại Phòng khám Bệnh viện Đại học Y Dược 1, việc khám, xét nghiệm PSA cũng như xét nghiệm các chỉ số ung thư khác được thực hiện đơn giản bằng cách lấy mẫu máu từ tĩnh mạch ngoại biên, đóng góp quan trọng trong chẩn đoán và điều trị cho nhiều bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt và các bệnh ung thư khác.
